Do të kërcej derisa këmbët të më lënë

Intervistë me valltaren famëmadhe Liljana Cingu

Xhemi Hajredini

Xhemi Hajredini, administrator i grupit "Gjuha Shqipe pa gabime" 

Parma është një qytet italian me rreth dyqind mijë (200.000) banorë. Në këtë qytet, i dyti për nga madhësia në Emilia-Romanja, pas Bolonjës, jetojnë mbi shtatë mijë (7000) shqiptarë. Janë dy shkaqe për të shkruar nga Parma. E para se nga ky qytet lindi ideja e themelimit të grupit "Gjuha Shqipe pa gabime", datë 20 gusht 2014, nga atdhetari i paepur z.Durim Lika dhe arsyeja e dytë Festa e Parmës me rastin e 105 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë.

Në Festën e Parmës, Nëntor 2017, ku janë angazhuar me dhjetra e qindra të rinj e të reja, djem e vajza, gra e burra mërgimtarë, për të festuar 28 Nëntorin, Ditën e Flamurit dhe 105 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë merrnin pjesë, si të ftuar të shfaqjes, dy vallëtarët e mirënjohur shqiptarë Liljana Cingu dhe Rexhep Çeliku. Kjo ceremoni festive ndiqej drejtpërdrejtë si nga qyteti italian ku zhvillohej festa ashtu edhe nëpërmjet rrjeteve sociale.    

Pas manifestimit artistiko-kulturor shfrytëzuam rastin për të zhvilluar një intervistë me artisten famëmadhe, Liljana Cingu.

Znj. Liljana, kur ju shpërtheu zelli për t’u bërë kërcimtare?

Si fëmijë, kam pasur talent si në sport ashtu edhe në kërcim. Zgjodha vallen. Më flinte më shumë dalja në skenë, si valltare. Aktivitetet i fillova në Pallatin e pionierit e më vonë si profesioniste në Ansamblin e Këngëve dhe Valleve në moshën 16 vjeçe.

Kush ju ka frymëzuar më shumë nga artistët e mëdhenj shqiptarë?

Frymëzim për mua kanë qenë prindërit e mi, që më kanë frymëzuar për të ndjekur dhe për t'u ngjitur në skenë. Edhe ata kanë qenë të pasionuar pas valleve. Unë fillova ta admiroja vallen, sidomos kur i shikoja artistët që aq bukur i kërcenin vallet tona. Kërcimi i tyre, mënyra sesi ata hidhnin vallen më frymëzonte vazhdimisht. Besim Zekthi, mjeshtri i valles popullore shqiptare, solisti i pakrahasueshëm i Ansamblit të Këngëve dhe Valleve Popullore, ishte artisti që më pëlqente më shumë. E ënderroja të kërceja një solo me të madhin valltar, Besim Zekthi. Ja dola, por me shumë punë. Me të nuk kam kërcyer një solo por më shumë solo, kërcime që më mbushën me besim dhe forcë. Mirënjohjet e vazhdueshme si në vend ashtu edhe jashtë vendit na mbushnin zemrat me krenari. Një vend i vogël që di të bëjë çudira në arenat ndërkombëtare. Nuk kam harruar akoma kur bashkë me Besim Zekthin dhe anëtarët të tjerë të Ansambit, në vitin 1970 në Dizhon të Francës, në mesin e 44 shteteve, ne rrëmbyem çmimin e parë "Gjerdani i Artë" dhe brohoritjet e francezëve "Vive l'Albanie" (të rrojë Shqipëria).  

Si ka qenë për një vajzë, në atë kohë, për t’u marrë me art, me kërcim?

Nuk ishte e lehtë. Duhet të ishe pak e çmendur për t'u marrë me art. Mentaliteti i një shoqërie të prapambetur nuk të krijonte kushte të mira që femrat të merreshin me sport, art e kulturë. Unë dhe familja ime nuk ngurruam, pavarësisht mentalitetit të tillë. Rrjedhim nga një familje e bukur shkodrane, me ide të përparueme. Talenti im në kërcim shkëlqeu që në fillim dhe falë këtij talenti u thyen edhe idetë e prapambetura.

Si pritet arti ynë nëpër botë? Ç’mendim kanë për vallet tona? Për kostumografinë?

Kudo që kemi shkuar, në vend e në botë, jemi pëlqyer e duartrokitur pafund për perlat e folklorit tonë, për vallet, këngët, muzikën dhe  kostumugrafinë. Kur na shikonin si vallzonim, skenat tronditeshin e nuk pushonin duartrokitjet e spektatorëve. Kërcimet e mjeshtrave të mëdhenj si Zekthi e Çeliku, koreografët e talentuar, si mjeshtri Kaceli e mjeshtri Kanaçi e të tjerë, më besuan mu solot e valleve.

Artistët e mëdhenj na kanë ikur dhe po na ikin. A kemi trashëgimtarë për ta përcjellë këtë trashëgimi kulture tek brezat e ardhshëm? 

Vitet e bëjnë punën e tyre... nga kërcimet një ditë edhe largohesh. Ne si familje kemi dhënë dhe akoma po japim kontributin tonë për ta ruajtur trashëgiminë. Familja ime ka qenë pjesë e grupeve amatore. Katër pjesëtarë të familjes kemi qenë valltarë. Duke qenë se kam dalë e kam parë shumë artistë nëpër trojet etnike shqiptare besoj se trashëgimia jonë e larmishme trashëgohet dhe përcillet brez pas brezi. 

Cilat janë vallet më të bukura shqiptare që të rinjtë nuk duhet t’i harrojnë kurrë?

Vendi ynë është një kopsht i madh me valle të bukura që janë qujtur perla kudo. Unë dua të veçoj simbolin e vendit tonë, vallëzimin i shqipeve. Ky është një simbol i shqipeve tona në flamur.

Pasi keni udhëtuar shpesh nëpër vendet e ndryshme të Evropës dhe Amerikës, tani ndodheni në Parma të Italisë, cili është mendimi juaj për mërgimtarët? A kanë ata mundësi për t’u organizuar dhe kultivuar artin dhe kulturën e tyre kombëtare?

Udhëtimet e mia kanë qenë pafund, për të mos u ndalur kurrë me vallet tona. Edhe tani që po ju jap këtë intervistë ndodhem në Parma për të festuar 105 vjetorin e Pavarësisë. Jam këtu, e privilegjuar, duke vallëzuar e duke u bashkuar me perkëdheljet e fëmijëve të grupit të valleve, duke kërcyer bashkë me ta, duke ndjerë ngrohtësinë e publikut, të këtyre mërgimtarëve atdhetarë. Ftesa e Forumit të gruas këtu në Parma më bëri shumë krenare, sidomos kur i shikojë këto nëna, motra, gra, familjarë që kaq mirë dinë të bëjnë punën e tyre humane, sesi e kanë organizuar shkollën shqipe, sesi i organizojnë gjithë këto aktivitete, jam mahnitur kur shikoj sa bukur i edukojnë fëmijët e tyre. Fëmijë të mrekullueshëm që flasin e kërcejnë shqip. I përgëzoj organizatorët e Shkollës shqipe në Parma, mësuesit e palodhur që bashkë me këta fëmijë ruajnë gjuhën e të parëve, gjuhën e bukur. Në këtë muaj të ftohtë nëntori ndjeva ngrohtësinë e të gjithëve.

Ç’duhet të bënin Qeveritë shqiptare (e Shqipërisë dhe e Kosovës) për diasporën, në fushën e arsimit dhe kulturës, për brezat e rinj që rriten dhe shkollohen jashtë shtetit amë?

Këto aktivitete të organizuara jashtë atdheut duhet të mbështeten nga institucionet shqiptare. Fëmijët janë gjithçka. Për arsimimin dhe edukimin e tyre duhet një vëmendje e veçantë. Nëpërmjet tyre dhe aktiviteteve jashtë shkollore ruhet trashëgimia kulturore, gjuha, këngët, vallet... ruhet shqiptaria. Që të jemi krenarë që jemi shqiptarë të gjithë duhet ta bëjnë punën e vet aty ku ndodhen.

Çfarë ndjesie përjetuat në Parma, në Festën kushtuar Ditës së Flamurit dhe Pavarësisë së Shqipërisë?

Bashkë me kolegun tim, valltarin e mirënjohur, Rexhep Çelikun, jemi ndjerë shumë mirë, jemi kënaqur pamasë. Ju falënderojmë që na bëtë pjesë aty në mes të shumë artdashësve që u ndjemë si një familje. Festa u bë edhe më e bukur kur vallëzova me fëmijët. Shumë respekt, shumë duartrokitje, shumë fotografi, shumë kujtime... Një festë e bukur kuq e zi. Një mbrëmje madhështore e përgatitur nga shqiptarët e Parmës. U ndjeva shumë e vlerësuar.

Urimi për Vitin e Ri 2018?

Të gjithë shqiptarëve kudo që ndodhen iu uroj nga zemra gëzuar Vitin e Ri 2018! Shëndet, mbarësi e lumturi në familjet e tyre. Le t'i ruajmë traditat dhe le të gëzojmë e festojmë sipas traditave tona të bukura, me këngë e valle burimore shqiptare. Gëzuar!

     

Lili Cingu dhe Rexhep Çeliku 

Faleminderit znj. Cingu. Gëzuar edhe nga ne të grupit "Gjuha Shqipe pa gabime"! Viti i Ri 2018 qoftë një vit i mbarë për të gjithë shqiptarët dhe për gjuhën tonë hyjnore. Gëzuar!

Gjuha shqipe është gjuha «amtare» e Evropës

"Pseudo-historianët nuk kanë kuptuar asgjë nga historia e vërtetë e popullit shqiptar ose e kanë fshehur tinëzisht"

Nga Arif Mati (alias Aref Mathieu)

Për ato që ende kundërshtojnë prejardhjen e shqiptarëve nga PELLAZGËT ja një shënim i shkurtër që është i qartë si drita e diellit.

Në Iliadë gjendet një frazë (e shpëtuar nga censura e logografeve helen) në Kengën XVI, 233/236 ku :

• ZEUSI është quajtur PELLAZG (jo grek !) dhe ku pellazgët janë quajtur HYJNORË dmth bijtë e Zeusit.

Dhe për me tepër:

• Iliada ishte një poemë epîke e traditës gojore parahelene d.m.th jo greke por pellazge.
• Shumica e antroponimeve, teonimeve, eponimeve, toponimeve, orononimeve shpjegohen falë gjuhës shqipe dhe sidomos dialektit gegë.
• Kam krijuar një leksik që përmbledh me tepër se njëqind fjalë të shpjeguara «shkencërisht » në gjuhën shqipe dhe jo me hamendje vetjake.
• Etruskët, Trakët, Ilirët dhe shumë e shumë fise të tjerë kishin të njëjtin prejardhje etno-gjuhësore.

Këto janë pesë pikat thelbësore që pohojnë zanafillën pellazge të SHQIPTARËVE. Më thënë të drejtën këto pika mjaftojnë për të provuar atë zanafillë. Nuk kisha nevojë të përaqasja një tezë dhe për të shkruar tre libra (me më shumë se 1500 faqe) për të thënë të njëjtën gjë!

Por nga këto argumente të autorëve të lashtë zhvillova studimet e mia për të siguruar dëshminë për çfarë na ka dhënë literatura e lashtë. Këto të fundit ende vazhdojnë të besojnë në tezën shumë e diskutueshme dhe pa asnjë bazë shkencore të origjinës vetëm "ilire" të shqiptarëve duke përjashtuar origjinën "pellazge".

Ja silogjizmi im historik i pandalshëm dhe i pakundërshtueshëm që përmbledh gjithë tezën time mbi popullin pellazgo-trako-iliro-shqiptarë:

“Pellazgët ishin paraardhësit e trako-ilirëve që flisnin gjuhën e tyre dhe shqiptarët sot flasin gjuhën e thrako-ilirëve domethënë shqiptarët janë pellazgë”.

Keni këtu dy formula vetjake të tjera që shpesh i citoj në librat dhe tezën time:

Sipas paleontologëve dhe antropologëve Evropa ka pasur disa hominide parahistorike: Njeriu i neandertalit, Cro-Manjoni, Homo Sapiensi dhe Homo Sapiensi-Sapiens. Sipas studimet e mia dhe mendimit tim ka pasur një të fundit : « Homo Pelasgusi ».

Çdo gjë tjetër, çdo zbullim tjetër, çfarëdo fakte të tjera dhe çdo zbulim arkeologjik, historik apo gjuhësor i ri vetëm sjell ujë në mullirin «pellazgo-trako-iliro-shqiptarë»

Rrjetet sociale

Çfarë dhe si shkruan

Përgatiti Frida Bushati - Administratore e grupit "Gjuha Shqipe pa gabime"

“Mirë se vjen në rrjetet sociale!

Do të gjykohesh për çfarë shkruan dhe si shkruan.

1. Nëse do të korrigjosh një person nga ana drejtshkrimore, bëje pa e fyer.
2. Gjërat e bukura kujtohen, të këqijat kalohen, dhe gabimet ortografike korrigjohen.
3. Mund të kesh shkruar mesazhin më të bukur, por nëse ka gabime drejtshkrimore, humbet besueshmërinë dhe respektin.
4. -“Si po ia çon në orën e drejtshkrimit?”
-“Mir, mir, flm, nk kam pse t ankoem”
5. Fjalët vrasin, indiferenca lëndon, xhelozia shkatërron …dhe mungesa e drejtshkrimit torturon.
6. Thonë që një person që ka ortografi të mirë, di të flasë mirë dhe të puthë mirë.
7. Ortografia bën që të dashurohesh; nuk e imagjinoj veten me dikë që shkruan: “Tdu me shum se as1ri ne bot”.
8. Mungesa e drejtshkrimit mund të bëjë të humbasësh interesin rreth dikujt.
9. Nëse të shkruajnë diçka me gabime drejtshkrimore, nuk quhet.
10. Të shkruarit dhe të folurit pa gabime duhet të cilësohet si art i pacënueshëm në të gjithë botën.
11. Drejtshkrimi është sinonim i inteligjencës, kulturës dhe respektit.
12. Këshillë: kur shkruani një mesazh, lexojeni dhe kontrollojeni para se ta dërgoni; kështu mund të shmangni maksimalisht gabimet ortografike.
13. Nëse je i/e bukur dhe nuk ke drejtshkrim, je i/e shëmtuar.
14. Ortografia dallohet edhe kur hap gojën për të folur.
15. Titulli profesional është thjesht një zbukurim, nëse nuk ke sjellje, fjalor dhe drejtshkrim të mirë.
16. Ortografia është qëndrim/sjellje, por sot ka pak njerëz të qëndrueshëm/të sjellshëm.
17. Njerëzit që flasin dhe shkruajnë saktë nuk janë të përsosur, janë të veçantë.
18. - “Je në shtëpi”
- “Vër shenjat e pikësimit nëse nuk do që të mendoj se po më përgjon.”
19. Gjithmonë i kam gjykuar personat që nuk shkruajnë saktë, dhe do të vazhdoj ta bëj derisa të mësojnë të shkruajnë.
20. Ortografia është solidariteti që ke ndaj syve të të tjerëve.
21. Të shkruash pa gabime do të thotë: “T’ua kursesh kohën njerëzve për ta lexuar 10 herë fjalinë, me qëllim që të kuptojnë a ishte pyetje apo jo ajo që shkrove.”
22. Nëse korrigjon dikë nga ana drejtshkrimore, nuk do të thotë se je njeri i keq.
23. Kur fyen, por ke gabime drejtshkrimore, është lavdërim.
24. Mungesa e ortografisë gjithmonë të bën të zhgënjehesh.
25. Sa e bukur do të ishte bota sikur t’i kushtonim më pak rëndësi shenjave të horoskopit, dhe më shumë shenjave të pikësimit!
26. Për t’u diplomuar në një gjimnaz apo universitet duhet të jetë i detyrueshëm kalimi i një provimi mbi drejtshkrimin.
27. Studimet kanë treguar se personat me ortografi jo të mirë vuajnë më shumë për të gjetur punë sesa ata me ortografi të mirë.
28. Të fajësosh “korrigjuesin automatik” të tastierave për gabimet drejtshkrimore është njësoj si të thuash: “Nuk kam mësuar se m’i hëngri dhia librat!”.
29. Zotërinj, ortografia është art, dhe zbukuron më shumë se makijazhi.
30. Mjafton ta shkruash pa gabime gjuhën shqipe dhe bëhesh mbrojtës i saj.
31. Besohet se truri i njeriut ka 100.000 neurone. Pse të mos i përdorim disa për të shkruar saktë?
32. “E dashur rini shqiptare! A mund të më thuash qfar po ben me xhuhen tone?” Me respekt, Drejtshkrimi.
33. Kujdesu më shumë për drejtshkrimin se për “selfiet”.
34. Rri pranë një personi me ortografi të mirë. Ku ka më bukur se një mesazh i shkruar saktë?
35. Një tekst me gabime drejtshkrimore e humbet besueshmërinë.
36. Të shkruash nga celulari nuk është justifikim për gabimet drejtshkrimore.
37. “Feja” më ndalon të dashurohem me një person pa ortografi.
38. Nuk të uroj te keqen, me këtë ortografi që ke, ke mjaftueshëm.
39. Drejtshkrimi është një ndër armët më pak të njohura të joshjes.
40. Ortografia për shkrimet është si photoshop-i për fotot. Nëse përdoret si duhet, bën që çdo gjë të duket e bukur.

ALFABETI SHQIP

Një ABC për të gjithë shqiptarët

Përgatitur nga administratorët e grupit "Gjuha Shqipe pa gabime"

Thirrja e Fan Nolit: "Një ABC për të gjithë shqiptarët!"

Një kongres për të zgjidhur çështjen e alfabetit të përbashkët të shqipes e mori klubi "Bashkimi" i Manastirit në gushtin e vitit 1908. Ai vendosi që të mblidhej një kongres që t`ia jepnin "mbarim kësaj së madhe nevojë për bashkimin e shqiptarëve në një ABC.

Thirrja e Kongresit të Manastirit u mirëprit nga forcat atdhetare shqiptare si një ngjarje me rëndësi në fushën e kulturës kombëtare të popullit shqiptar, por edhe si ngjarje me rëndësi të madhe politike. 

Shumë letra dhe telegrame morën organizatorët e Kongresit, ku falënderonin për një nismë të tillë, por shprehnin edhe mendimet e tyre për problemet që do të diskutoheshin, që ky forum të merrej edhe me çështje të tjera që ishin shumë të ngutshme për t`u zgjidhur. Kështu pretendimet ndaj Kongresit të Manastirit, me kalimin e kohës, po rriteshin, duke kaluar nga kërkesa kulturore në kërkesa politike.

Kongresi i Manastirit i filloi punimet më 14 nëntor 1908 dhe vazhdoi deri më 22 nëntor të po atij viti. Përbërja e delegatëve ishte heterogjene, pasi krahas personaliteteve të njohura në fushën e kulturës, ishin ftuar edhe patriotë dhe aktivistë të lëvizjes sonë kombëtare. Morën pjesë 50 delegatë: 32 me të drejtë vote dhe 18 pa të drejtë vote. Kongresi zgjodhi drejtuesit e tij prej gjashtë vetësh: Mithat Frashëri, kryetar i Kongresit të Manastirit, Luigj Gurakuqi e Gjergj Qiriazi nënkryetarë, Hilë Mosi, Thomas Avrami dhe Nyzhet Vrioni sekretarë. Duke qenë se Mithat Frashëri erdhi më vonë, për atë kohë që mungoi, e drejtoi veprimtarinë Gjergj Qiriazi. Ardhjen e M. Frashërit e përshëndeti sekretari i Kongresit Hilë Mosi, i cili vlerësoi edhe Frashërin, që ka nxjerrë burra të tillë të vlefshëm. M. Frashëri iu përgjegj, "duke rrëfyer shërbimet që i ka bërë Shkodra gjuhës shqipe dhe vlerën që kanë shkodranët se me një kohë kur gjuha jonë është e ndaluar dhe kërkund gjetkë s`këndohesh shqip, në Shkoder shqipja punohesh dhe përdoresh prej një shumice të madhe ".

Dy ditët e para të Kongresit shërbyen për t`u njohur kërkesat e delegatëve dhe me propozimet e tyre, çka lejoi që të gjendej një emërues i përbashkët për shumë çështje për të cilat ishte mbledhur Kongresi. Gjithashtu u shfaqën mendime se në cilin alfabet duhej mbështetur, çfarë parimi të zbatohej: një tingull-një shkronjë, siç e zbatonin në alfabetet e tyre ai i Stambollit dhe i Agimit, apo të pranoheshin edhe dyshkronjëshat, siç i kishte shoqëria "Bashkimi". Pra vëmendja e kongresistëve u përqendrua në tri alfabetet e përmendura më sipër.

Për ta zgjidhur problemin e alfabetit të shqipes, në ditën e tretë të Kongresit, u zgjodh një komision i përbërë prej 11 vetëve: Gjergj Fishta kryetar, Mithat Frashëri nënkryetar, Luigj Gurakuqi sekretar dhe N. Mjeda, G. Cilka, Dh. Buda, B. Topolli, S. Peci, Gj. Qiriazi, Sh. Kolonja dhe N. Vrioni anëtarë. Raporti i shkronjave të ngjashme në mes të tri alfabeteve ishte i tillë: 36/12 alfabeti i Stambollit dhe i Agimit; 36/20 i Stambollit dhe i Bashkimit; 36/20 i Agimit dhe i Bashkimit. Shkronja të përbashkëta ishin 19.
Në rrethana të tilla, ashtu siç propozonte L. Gurakuqi, për t`i mos qarë zemra askujt, u vendos që të hartohej një alfabet i ri. Puna u përqendrua në zgjedhjen e shkronjave, pasi dy çështje ishin pranuar me kohë: mbështetja në alfabetin latin dhe se alfabeti ynë duhet t`i kishte 36 shkronja. Pas diskutimesh dhe debatesh për njërin ose tjetrin variant u pëlqye që të merreshin dy alfabete "abc-ja e Stambollit dhe me të bashkë edhe një abc të thjeshtë latine që të mësohen e të përdoren bashkërisht në mes të shqiptarëve." Miratimi i dy alfabeteve nuk i shqetësoi delegatët. Ata e konsideruan këtë zgjidhje një fitore të madhe që arriti t`i bashkonte shqiptarët dhe kështu t`u japë një shtysë të fuqishme gjuhës dhe shkollës shqipe. Dhe gëzimin e tyre e shprehnin në diskutimet që bënë. "Lirija" e Selanikut shkruante: "Dom Ndre Mjeda me urtësi të madhe foli dhe tregoi se shqiptarët qenkan të zotët që edhe të bashkohen dhe të punojnë së bashku sikundër q`i rrëfen kjo mbledhje e Manastirit".

Komisioni arriti të zbatonte ndryshimet: alfabetit të Stambollit iu bënë pesë ndryshime, duke ndryshuar pak fizionominë e tij, mbasi rriti numrin e shkronjave latine, por duke ruajtur parimin një tingull një shkronjë, ndërsa alfabeti tjetër pranonte edhe dyshkronjëshat. Alfabeti me bazë latine kishte këtë strukturë: 25 shkronja të thjeshta latine, dy shkronja me shenja diakritike (ç dhe ë) 5 dyshkronjësha të ndërtuar me faringalen h (dh, sh, th, xh, zh) 2 me qiellzoren j (gj e nj) 2 shkronja të dyzuara (ll e rr).

Komisioni, i kryesuar nga atë Gjergj Fishta, arriti ta zgjidhte problemin, i cili prej kaq e kaq vitesh u end nëpër rrugë e shtigje, shumë herë edhe me sakrifica të mëdha. Vetë koha, ndër të dy alfabetet zgjodhi atë që kemi sot, i lehtë dhe i thjeshtë si në të shkruar, ashtu edhe në shtyp. Me të drejtë shkrimtari ynë i mirënjohur Ismail Kadare, në promovimin e dy veprave të tij "E bija e Agamemnonit" dhe "Pasardhësit" në Shkup tha: "Alfabeti i sotëm i shqipes është i mrekullueshëm, i është përshtatur shumë mirë gjuhës shqipe. Ai i qëndroi kohës, alfabeti i përkryer, i unifikuar, i bashkuar. Alfabeti i shqipes mbështetur në atë latin ishte rrjedhojë e kulturës latine".

Arritjet e Kongresit të Manastirit zgjuan interesin dhe vëmendjen e diplomatëve të huaj, të akredituar në shtetin e Gadishullit Ballkanik. Raportet e tyre japin mjaft të dhëna për situatën e krijuar në Manastir, ku mbizotëroi mirëkuptimi në mes të shqiptarëve se cilët ishin elementet që i bashkuan ata.

Për burimin dhe autorët e alfabetit të sotëm ka pasur polemika pas Kongresit të Manastirit. Në shtypin e paraluftës mbizotëronin kryesisht dy teza: e para, alfabeti i sotëm është ai i shoqërisë "Bashkimi", i përkrahur nga ithtarët e tij dhe e dyta, është alfabeti i shoqërisë "Agimi". Por për këtë çështje duhet të kemi parasysh parimin që u ndoq dhe ngjashmërinë e shkronjave. Alfabeti ynë ndjek atë parim që zbatoi alfabeti i shoqërisë "Bashkimi" që një fonemë mund të paraqitej edhe me bashkimin e dy shkronjave. Në këtë rrafsh alfabeti ynë përkon me atë të "Bashkimit", por në ngjashmërinë e shkronjave nuk është i njëjtë, pasi ka 11 ndryshime. Edhe përkrahësit e shoqërisë "Bashkimi" një gjë të tillë e kanë pranuar. Kështu alfabeti ynë u mbështet në një traditë, pati si orientim disa zgjidhje të alfabeteve të kohës dhe së fundi u udhëhoq nga parimi i zbatuar në alfabetin e shoqërisë "Bashkimi", përfaqësuar nga Gjergj Fishta në përqëndrimin e dyshkronjëshave, që patjetër duhet të ketë luajtur rol vendimtar.

Kongresi i Manastirit ishte rrjedhojë e gjithë përpjekjeve të atdhetarëve tanë për lëvrimin e gjuhës dhe të shkrimit shqip, i vetë rritjes të ndërgjegjes kombëtare të popullit shqiptar. Ai qe një faqe e ndritur e kulturës sonë që u tregoi opinionit vendës dhe evropianë se çështjet e kulturës ishim në gjendje t`i zgjidhnim vetë, pa pasur nevojën e ndërhyrjes së të tjerëve. Pati të drejtë Çajupi, kur thoshte: " Alfabeti duhet të zgjidhet prej nesh". Por jo gjithçka shkoi mirë pas Kongresit të Manastirit. U organizuan mitingje dhe antimitingje në mbrojtje ose kundër alfabetit të sotëm. Por çdo gjë që vinte në kundërshtim me atë që miratoi Kongresi i Manastirit ishte e kotë. Turqit e rinj u përpoqën shumë ta pengonin përfaqësimin e alfabetit latin, por ishte vonë. Populli shqiptar e mbrojti alfabetin e sotëm, si shkencor, i thjeshtë dhe praktik. 109 vjet e vërtetuan efikasitetin e tij, duke mbetur kështu sistem i vetëm shkrimor i shqipes.

Traditë - Histori

FSHATI KRYEZJARRTH

Nga B. Dylgjeri - anëtar i rregullt i grupit "Gjuha Shqipe pa gabime"

     Vetëm pak kilometra në jug të Elbasanit ndodhet një fshat i vogël i quejtun Kryezjarrth. Ky fshat ban pjesë në grupin prej 19 fshatrash të Shpatit të Ulët dhe sipas gojëdhanave, ky fshat asht shumë i vjetër dhe banohet prej shekujsh. Asht fshat i bukur kodrinor, me banorë të qetë e shumë punëtorë. Ullishtat përreth dhe kopshtijet e sistemueme e të mbjella me perime të ndryshme, të japin ndjesinë sikur ke përballë një pejsazh të gjallë të Van Gogh-ut. Por, të bȃn përshtypje emni i tij, emni Kryezjarrth. Nuk dihet saktë se kur ȃsht quejtun kështu ky fshat, si e ka pasun emnin fillestar, kush e quejti etj.

     Por le të ndalojmë ke emni, që ka sot, Kryezjarrth. Âsht nji nativizim krejt shqip, emën i përbȃmë nga fjalët “krye” dhe “zjarr-th” e që i ka rezistue me kryeneçësi huturbisë së sllavizmave që kanë kaplue shumicën e toponimeve tona.

Në mes të fshatit dhe buzë nji p’rroi që dredhon aty pranë, gjindet nji kodër të cilën vendasit e quejnë Bregu. Kjo kodër, Bregu, ka nji pozicion topografik të favorshëm për zonat përreth dhe që aty shikon lirshëm Bregoren e fshatit Shelcan, dhe Fushën e Kuqe të Gjinarit.

    Bregu i Kryezjarrthit adhurohej nga të moçmit se ȃsht vend i lidhun me historinë e kryengritjeve antiosmane. Duke qenë fshat afër Elbasanit, fshatarët e tij kishin mundësi me shikue çdo lëvizje të trupave osmane kur dilnin nga qyteti. Tradita gojore e fshatit na bȃn me dije se sa herë që ekspeditat ndëshkimore osmane e lëshonin fortesën e Elbasanit dhe kapërcenin Shkuminin për me shtypun kryengritësit shpatarakë, ke Bregu ndizej nji zjarr shumë i madh. Aq i madh bȃhej zjarri, sa flakët dhe ndriçimi i tij dukeshin edhe ditën prej disa kilometrave larg. Ky zjarr ishte shenjë dhe kod për me komunikue dhe njoftue fshatrat e tjerë për me u mbrojt nga rreziku. Ishte mënyra mȃ e shpejtë për me lajmërue, kur nuk kishte rrugë dhe as mjete të tjera komunikimi. Pra, në “krye” të herës (në fillim) “zjarri” i parë njoftues ndizej këtu, për të vijue me zjarre të tjerë të ngjashëm në fshatrat e malësisë si, Gjinar, Zavalinë, Polis etj. Lajmi merrte dhenë për pak orë dhe burrat e aftë për luftë zinin prita në grykat dhe honet ku do kalonte ushtria e huej, ndërsa merrnin masat për pleqtë, gratë, fëmijët dhe bagëtinë të cilët i strehonin në pyll.

     Thuhet se prej kësaj historie ngeli emni i fshatit Kryezjarrth.

     (Këtë histori e ka rrëfyer i ndjeri Petër Oga, nga ky fshat, i cili ka ndërrue jetë në moshën 96 vjeçare).

Kryezjarrthi, Elbasan 

Fshati Karakullak

Traditë - Histori

FSHATI KARAKULLAK

Nga B. Dylgjeri - Anëtar i rregullt i grupit "Gjuha Shqipe pa gabime"

Në largësi prej 3-4 kilometrash në perëndim të Elbasanit e pranë përroit të Kushës ndodhet fshati i bukur Karakullak. Është një fshat i vogël, me toka të begata dhe bujq mjaft punëtorë. Aty pranë rrjedhin ujrat e përroit të Kushës dhe pak më në veri ndodhet Manastiri i Shën Joan Vladimirit. Mirëpo, emri i këtij fshati nuk ka sesi të mos tërheqë vëmendjen e kujtdo: Karakullak. Pa asnjë diskutim është një nga toponimet e pakta osmane në zonën e Elbasanit. 

Fshati Karakullak

Por, si quhej më parë ky fshat, çdo të thotë Karakullak, kur e mori këtë emër të çuditshëm dhe kush ishte arsyeja, nuk dihet. Më kujtohet se dikur pata pyetur një plak nga ai fshat për emrin e fshatit të tij dhe a e dini se ç’më tregoi? 

"Karakullak" do të thotë: rreth i zi. Gojëdhana thotë se aty nga fillimi i viteve 1900, dy oficerë të lartë osmanë që ishin duke kryer misione verifikimi në terren, pasi kaptuan kodrat me ullishta, ranë poshtë në fushë e aty hasën një bujk vendas rreth dyzet vjeç, që ishte duke lëruar arën e tij me një pendë ku ishin mbrehur dy qe. Megjithëse kishte trup muskuloz puna e rëndë po e mundonte bujkun dhe nga rrudhat e ballit i kullonin djersët çurgë. Kafshët e gjora u trembën nga prania e beftë e dy burrave dhe shkallmuan kularin e u lëshuan si të tërbuara nëpër arën gjysmë të punuar. Bujku i fuqishëm shtangu për një çast dhe hodhi vështrimin nga të huajt. Pa bërë zë, ai u vërsul mbi njërin ka të pendës së tij dhe pasi e mbërtheu nga brinjët atë e qetësoi duke e fërkuar nën gushë dhe e dërgoi tek kulari i pendës ku e lidhi. Po kështu veproi me kaun tjetër dhe rinisi punën e tij të zakonshme. Fuqia dhe mençuria e atij bujku i bënë shumë përshtypje oficerëve të huaj të cilët u afruan dhe pyetën si quhet. Njëri prej tyre diç shënoi në një bllok. 

Pas pak vitesh në Stamboll po zhvillohej një ndeshje ndërkombëtare sportive e mundjes së lirë dhe një mundës anglez i fuqishëm i kishte palosur të tërë mundësit turq që i kishin dalë në ring. Të turpëruar nga këto humbje që “cënonin lavdinë e Perandorisë”, organizatorët vendas nuk po dinin çfarë të bënin. Pikërisht, në njërën nga këto ndeshje kishte qëlluar të jetë shikues edhe njëri prej atyre oficerëve që kishin parë bujkun shqiptar që nënshtori me lehtësi të dy qetë e hazdisura. Menjëherë ai njoftoi komisionin për bujkun shqiptar dhe po atë mbrëmje u nisën kalorësit turq të cilët e morën bujkun dhe pas pak ditëve u kthyen në Stamboll. Dhe ja tani, në ring u vendosën shqiptari i veshur vetëm me brekushe të gjata, i ndrojtur, i turpshëm dhe i hutuar nga britmat e mijëra tifozëve. Përballë tij anglezi i gjatë, flokëkuq dhe i fuqishëm. Ky i fundit e pa me mospërfillje kandidatin e radhës dhe për ta ofenduar sikur donte të thoshte ku ma gjetët këtë dordolec, e qëlloi me shuplakë në fytyrë. I rrufeshëm ishte reagimi i bujkut tonë i cili u ndje i fyer nga dacka që hëngri turinjve përpara gjithë atij mileti që nuk pushonte së klithuri. Me një lëvizje të shpejtë bujku shqiptar e goditi anglezin flokëkuq në bark me gishta të zgjatur por të bashkuar si një thikë. I çau atij barkun atij dhe me dorën tjetër e mbërtheu prej fyti dhe e rrëzoi për tokë. Gjithçka ndodhi sa hap e mbyll sytë. Rivali flokëkuq u shtri sa gjatë e gjerë në ring dhe nuk dha asnjë shenjë të vazhdimit të lojës. Ndërhyrja e arbitrit përcaktoi fundin e ndeshjes dhe fare papritur bujku shqiptar u shpall fitues. Britmat dhe ulërimat e mijëra të tifozëve për fitoren oshëtinin nga të katër anët dhe shqiptari u bë i famshëm brenda natës. 

E pra, në shenjë falenderimi dhe mirënjohje për këtë fitore e për më tepër që vuri në vend “krenarinë e Perandorisë”, pushteti osman i përjashtoi të gjithë banorët e atij fshati nga detyrimet tatimore apo ua lehtësoi ato. 

Që nga ajo kohë, për t’u dalluar nga të tjerët, ky fshat u shënua në hartë me një rreth të zi (karakullak). Fjala “kara-kullak”, që në gjuhësi quhet kompozitë, është me origjinë osmane dhe do të thotë: Rreth i Zi, i qarkuar me rreth të zi etj... 

E gjithë kjo histori ngjan si një përrallë, por unë po ritregoj atë që kam dëgjuar. Vetëm kur të bëhet e mundur hapja e regjistrave osmanë do të verifikohet kur dhe pse iu dha ky emër fshatit që ne ende sot e quajmë Karakullak. Ku i dihet….! 

Barasnata vjeshtore

Ekuinoksi vjeshtor

Vjeshta

        Nga Xhemi Hajredini - administrator i grupit Gjuha Shqipe pa gabime

     Nuk besoj t'i keni harruar fjalët që i kemi përsëritur vjet në këtë kohë në grupin tonë "Gjuha Shqipe pa gabime": barasnatë, ekuinoks dhe solstic.

     Nga dita e sotme jemi futur në stinën e bukur të vjeshtës. 

     Ekuinoksi i vjeshtës është nesër, 22 shtator 2017, në ora 22:02. Si e shpjegon fjalori i gjuhës shqipe fjalën barasnatë?

     BARASNATË f. spec.

Njëzet e një marsi a njëzet e një shtatori, kur rrezet e diellit bien pingul në ekuator dhe nata është e gjatë sa dita. Barasnata e pranverës (e vjeshtës). Ka dy barasnet në vit.

     Termi "ekuinoks" vjen nga gjuha latine “equi-noctis” që do të thotë barasnatë.

     Fjala "solstic", ndërkaq, rrjedh gjithashtu nga fjala latine "solstitium" (sol,e dielli dhe stitium ndal, je) është e përfshirë në FGJSH dhe ka këtë shpegim:

     SOLSTIC m. astr. 

Secila nga dy periudhat e vitit kur Dielli ndodhet në pikën më të largët nga Ekuatori. Solstici i verës dita më e gjatë e vitit (22 qershor). Solstici i dimrit nata më e gjatë e vitit (22 dhjetor).

     Siç e shikoni kemi dy ekuinokse, 21 mars dhe 22 shtator kur dita dhe nata janë me nga 12 orë secila.

     Ka dhe dy solstice, më 22 qershor dhe më 22 dhjetor, kur nata dhe dita janë në kulmet e tyre.

     Këto janë dhe katër datat zyrtare kur fillojnë katër stinët e vitit.

     Le ta mbyllim këtë shkrim, kushtuar fjalëve ekuinoks dhe solstic, me një poezi të bukur kushtuar vjeshtës, nga poetesha e mirënjohur, Alma Papamihali.

Për hyjneshën Zana dhe Ditën e Verës

INTERPRETIME TË NDRYSHME MBI ZANAFILLËN E ADHURIMEVE TË HYJNESHËS ZANA DHE DITËS SË VERËS

Shkruan: Bukurosh DYLGJERI

"Beteja” për ta tjetërsuar mitin e Zanës prej kohësh ka marrë zjarr dhe autorë të ndryshëm me shkrime të gjata rreth kësaj teme, po përpiqen të na mbushin mendjen se ky mit, pra i Zanës dhe festimeve të Ditës së Verës, i takon krahinës së Çermenikës (Crna Nika) në Librazhd, e trajtuar prej tyre si Zana e Çermenikës (!) ose Zana e Kandavisë, apo edhe më tej.

Ja vlen vërtetë të lëvdohet çdo përpjekje që bëhet për verifikimin e festave tona të lashta, si argumente të fuqishme të autoktonisë sonë në këto troje. Por, pse festohet në Elbasan e jo në Çermenikë, ata nuk i japin përgjigje ose thonë se këtë festim e sollën malësorët e Çermenikës që populluan fushat rreth Kalasë së Elbasanit 100 – 200 vjet më parë!? Duhet të sqarojmë se hinterlandi rreth e përqark Kalasë së Elbasanit ka qenë i populluar me banorë vendas që para pushtimit osman. Sipas regjistrave osmanë për popullsinë të vitit 1491 sanxhaku i Elbasanit ishte më i populluari nga gjithë sanxhaqet e territoreve europiane të pushtuara (Rumelia), (“Shqiptarët dhe trojet e tyre”, M. Tërnava, fq. 481, referuar B. Hrabak, “Poljoprivredna proizvodnja…” 36), çka na bën të besojmë se popullsia e Elbasanit ka qenë aty, e shpërndarë e nuk erdhi nga askundi.

Pas rindërtimit të kalasë në vitin 1466 kjo popullsi u shtua me ardhës nga krahinat përqark për shkak të zhvilimit të jetës urbane aty (zejtaria, tregtia etj). Gjithashtu, nuk shpjegohet pse çermenikasit na e paskan sjellë në Elbasan këtë traditë dhe vetë më nuk e festojnë! Në funksion të shkrimeve të tyre këta autorë sjellin shpjegime për vende dhe toponime mbi mitin e Zanës në fshatrat e Librazhdit të sotëm si, Kuturman, Tokëz, Dorëz, Gizavesh dhe zona ku bashkohet përroi i Rrapunit me lumin Shkumbin në Librazhd, por që këta fshatra nuk bëjnë pjesë në krahinën e Çermenikës. Edhe vetë krahina e Çermenikës me fshatrat Funars, Zdrajsh, Filoq, Gurakuq, Orenjë etj. nuk bën pjesë në Kandavi.

Makrotoponimi antik Kandavia (Kunavia apo Candaviens), përfaqson një unitet territorial që zë fill në zonat malore nga Liqeni i Ohrit për të vijuar në malësinë midis lumenjve Shkumbin dhe Devoll (Qafë-Thanë, Mokërr, Qukës, Bërzeshtë, Polis, Shpati etj). Pra, mendoj që është e pakuptimtë të thuhet në të njëjtën kohë Zana e Çermenikës dhe Diana (Zana) e Kandavisë.

Duhet theksuar se miti i Zanës tek shqiptarët, ishte i pranishëm edhe tek romakët me Dianën, tek helenët me Artemisën, tek persët me Ishtar etj. Por, për ne shqiptarët ky mit dhe festimi me adhurime në formën më të larmishme është i prekshëm e ruhet ende i gjallë vetëm në Elbasan, ndërsa tek të tjerët ka mbetur si rudiment i gojëdhanave.

Fakti që pothuajse në të gjithë shkrimet për hyjneshën Zana dhe Ditën e Verës nga autorë të ndryshëm nuk përmendet madhështia që elbasanasit e ruajtën fort si një gjë të çmuar këtë festë, na çudit dhe na xhelozon me xhelozinë e tyre. Dita e Verës është ndoshta i vetmi festim pagan që ka mbijetuar për bukuri vetëm në këtë zonë. Prushi ruhet i pa shuar nën hí vetëm në vatrën ku ka qenë i ndezuar zjarri.

Në shkrimet e autorëve të ndryshëm mbi mitin e Zanës dhe Ditën e Verës thirren në ndihmë historianë, krijues e gjuhëtarë të nderuar të cilët mbështeten në hamendësime dhe interpretime gjuhësore e historike, por që nuk e përmendin asnjë herë të vetme të vetmit dokument autentik siç është Tabela Peutingeriana që përcakton bindshëm vendodhjen e tempullit të Zanës. Kësaj i referohet Eqerem Çabej i cili që në vitin 1942, cilëson në revistën kulturore “Hylli i Dritës” se “…“m’u n’afërsi të Partinëvet, Kandavët kishin një tempull aq të rëndësishëm të Dianës (lexo:Zanës), që ndodhet mbi rrugën Egnatia përbri shtegut në Lindje të Scampas (Elbasanit).”

Kjo është fare e kuptueshme për cilindo, që tempulli i kësaj hyjneshe apo perëndeshe, Zanës (së cilës romakët i dhanë formën e tyre Diana), ka qenë i pranishëm fare afër Elbasanit, pikërisht në vendin e quajtur Rrapi i Mansit apo Ledhja e Madhe e dikurshme. Ky vend ndodhet, në lindje të Elbasanit dhe mbi rrugën e sotme automobilistike e cila është mbishtresëzim i udhës antike Egnatia, vend të cilin elbasanasit e adhurojnë ende sot. Gjithashtu, duhet të kemi parasysh që fiset antike ilire të Partinëve e Kandavëve takoheshin mu në luginën e rrjedhës së mesme të lumit Shkumbin, pra në Elbasanin e sotëm, ashtu siç shkruhet në Tabelën romake. Ndërsa udha antike Egnatia nuk ka kaluar asnjëherë nëpër Çermenikë.

Megjithatë, unë besoj se miti i Zanës është festuar edhe në Çermenikë, Polis dhe Shpat apo edhe në vende të tjera të Ilirisë antike (Dukagjin: – t’shitoftë Zana!), por gjithashtu besoj se jo rastësisht kreu i këtij zinxhiri festimesh, adhurimesh dhe nderimesh të hyjneshës Zana dhe Ditës së Verës, u ruajtën me kaq fanatizëm vetëm në Elbasan.

 Qyteti i Elbasanit 

Gëzuar ditën e verës

DITA E VERËS

A mund të ketë lidhje midis festës së Ditës së Verës, perëndeshës ilire Zana dhe vendit të quajtur Rrapi i Mansit?

Bukurosh Dylgjeri

Përgatiti: Bukurosh DYLGJERI 

Që prej moteve të shkuara popullsia qytetare elbasanase feston më datë 14 mars të çdo viti, Ditën e Verës. Është festë dukshëm e Elbasanit, ndonëse me rite të ndryshme dhe më të zbehta kjo ditë festohet edhe nga banorët e zonave përreth. Por, ç’është kjo ditë dhe kujt i kushtohet, kur ka lindur kjo festë dhe pse është caktuar data 14 mars… janë disa prej pyetjeve që natyrshëm i vijnë në mendje çdo njeriu. 

Nga gojëdhanat kuptojmë se është festë iliro-pagane e që e ka zanafillën nga mugëtira e shekujve të harruar. Çuditërisht kjo Ditë e Bekuar u festua si gjatë pushtimit osman, ligjet e të cilit (Sheriati Islamik) ndalonin rreptësisht praktikimin e çdo forme të idhujtarisë politeiste, ashtu edhe gjatë diktaturës komuniste e cila fillimisht e shpërfilli fenë derisa në vitin 1967 e ndaloi me ligj atë. Por, është fakt se gjatë 45 vjetëve të kësaj diktature, Dita e Verës vazhdoi të festohet nga komuniteti qytetar elbasanas, pothuajse me një miratim të heshtur dhe gjysmëzyrtar të tyre. Për këtë të fundit flitet se mund të ketë ndikuar ndërhyrja e ndonjë elbasanasi me influencë pranë diktatorit të cilit duhet t’i ketë shpjeguar se kremtimi i kësaj feste nuk ka lidhje me praktikat monoteiste, se është një festë iliro-shqiptare, që ka të bëjë me kulturën e lashtë dhe parahomerike të popullit tonë etj.

Megjithatë, kemi të drejtë të pohojmë me krenari se festimi i Ditës së Verës si pjesë e kulturës sonë shpirtërore, ka zënë vend si guri i qoshit në kujtesën qytetare elbasanase dhe i ka mbijetuar shkulmeve haxhiqamiliste të çdo kohe. Po kështu, duhet theksuar se kjo festë nuk është e “importuar” nga Orienti siç rreket ndonjë të na mbushë mendjen. Të paktën turqit nuk e kanë festuar dhe as nuk e festojnë këtë ditë, e nëse ka popuj të tjerë në botë që e festojnë atë, shpjegimi duhet kërkuar tjetërkund.

Ndoshta disa ngatërrojnë festën tonë të Ditës së Verës me Nev-Ruz që do të thotë Dita e Re e që festohet më datë 22 mars të çdo viti nga bektashinjtë të cilët e kanë prejardhjen nga krahina e Horasanit në Iran. Siç dihet persët e lashtë ishin njohës shumë të mirë të astronomisë dhe data e mësipërme i referohet ekuinoksit pranveror pas të cilit ditët fillojnë e bëhen më të gjata se nata. Por, nëse festa jonë rajonale, Dita e Verës, do të ishte festë e bektashinjve, atëhere si ka mundësi që banorët e rajoneve të tjera të vendit tonë e veçanërisht nga Berati deri në Tepelenë ku ndodhen me shumicë bektashinjtë nuk e njohin fare këtë ditë? Për të kundërshtuar deri në fund pretendimet mbi origjinën persiano-islame të Ditës së Verës do të shtojmë edhe faktin se çuditërisht Dita e Verës festohet në të njëjtën ditë, pra më 14 mars, por me rite të veçanta edhe nga banorët e zonës së Shpatit në malësinë jugore të Elbasanit të cilët i përkasin besimit orthodhoks.

Por, ç’është pra, kjo ditë!?

Fatkeqsisht ne nuk kemi në dorë dokumentacion të nevojshëm pasi siç dihet që nga antikiteti deri në mesin e shekullit XX vendi ynë u bë pa dëshirën tonë rrugë-kalimi dhe fushë-betejash i keltëve, romakëve, barbarëve, normanëve, sllavëve, kryqtarëve, bizantinëve, osmanëve, austro-hugarezëve e më pas i italianëve e gjermanëve. Por, gjeniu popull na ka dhënë dëshmi të shumta nëpërmjet përrallave, gojëdhanave, këngëve, miteve, legjendave, toponimeve etj. Nga këto gojëdhana mësojmë se Dita e Verës i kushtohet perëndeshës iliro-pagane Zana dhe simbolizon rilindjen e jetës me ardhjen e pranverës luleshumë, begatinë, mirësinë, çeljen e gjethit të ri…pas dimrit të ashpër me cingërimë dhe erë të ftohtë. Është festë kolektive ku gëzojnë me hare të gjithë, pavarsisht moshës, besimit fetar, kamjes dhe pozitës shoqërore.
Dikur festa kishte ritet e veta dhe niste që në buzëmbrëmjen e një dite më parë kur nënat e gjyshet tona të urta dhe bujare sipas një kodi tradicional e duke mërmëritur në heshtje formula magjike e dogma, përgatisnin në enë bakri ëmbëlsirat tona tipike: ballokume dhe revani. Këto janë ëmbëlsira të thata e mund të merren lehtësisht me vete. Të nesërmen në mëngjes të rriturit vendosnin plisa dheu të feskët nëpër parvazet e dritareve apo dyerve, djemtë e vegjël shkëmbenin me të afërmit “hisen” e ëmbëlsirave gjatë ritit të të bërit “kamë” etj. Më pas fillonte rrugëtimi i qytetarëve grupe-grupe në vendet piktoreske të ngarkuar me bohçet e mbushura me ëmbëlsira, mish të pjekur shpendësh, arra, pala fiku, portokalla, vezë e misra të zier etj. Në lëndinat me bar dhe lule të sapoçelura mblidheshin së bashku familjet e çdo fisi të cilët pasi shtroheshin në shesh, hanin e pinin, këndonin, gëzonin, organizonin lojra popullore etj. Siç shihet, karakteristikë e kësaj feste është se ajo festohet vetëm në vende të hapura në natyrë, çka përputhet me panteizmin pagan ilir që adhuronte vetëm natyrën dhe fenomenet natyrore. Ndër vendet më të preferuara për këtë qëllim ishin Rrapi i Mansit, Busheku, Kroi i Kalit, Ullini i Qejfit, Teferiçi, Burimi i Ali Xhinsit, Burimi i Bangës, Tepja etj. Por, vendi më i pëlqyeshëm që i tërhiqte si magnet njerëzit ishte padyshim Rrapi i Mansit! Por, pse ndodhte kjo, çfarë i shtynte njerëzit që të drejtoheshin në mënyrë të pavetëdijshme atje, çfarë fsheh ky vend i mistershëm?

Që në krye të herës, ky vend idilik që ndodhet buzë një kodre në anën lindore të qytetit të Elbasanit njihej dhe thirrej nga vendasit me emrin: Ledhja e Madhe, duke iu referuar një grumbulli rrënojash antike që ndodheshin atje e me famë të madhe dikur. Siç dimë nga historia, pas pushtimit romak dhe gjatë ndërtimit të udhës tokësore Egnatia prej tyre, ata ngritën shumë mansio (stacione) përgjatë kësaj rruge që shërbenin si vend çlodhje për karvanet etj. Një mansio i tillë u ngrit edhe këtu ku ishte Ledhja e Madhe. (Prej këtij “mansio” dhe drurit të një rrapi të madh që ka mbirë aty, lindi toponimi i ri që përdoret ende sot: Rrapi i Mansit. (Po kështu, edhe përroi që gjarpëron aty pranë quhet Manasdere).

Në segmentin rrugor nga Elbasani deri në vendin e quajtur Ura e Haxhi Beqarit në fshatin Mirakë, prej ku Egnatia shkëputet nga bregu i djathtë i Shkumbinit për të vijuar në malet e Polisit, një nga këta stacione u emërtua prej romakëve me emrin Add Dianam Candaviensis (Diana) i cili mendohet se është varianti latin identik i Zanës ilire. Ka të ngjarë që mansio Diana të jetë ngritur pikërisht në vendin ku më parë duhet të ketë qenë tempulli hijerëndë i Zanës ilire (Ledhja e Madhe!), të cilët më pas bashkë me kështjellën e Skampës (Elbasanit) u shkatërruan në vitin 479 e.s. prej duhisë së barbarëve gjermanikë të udhëhequr nga Theodoriku në fillimet e Mesjetës, të cilët pasi shkatërruan Romën më herët në vitin 476 e.s. i ranë Ballkanit tej e tej duke e djegur dhe plaçkitur.
Semantika e fjalës Zana e cila në gjuhësi i përket gjinisë femërore, nënkupton funksionin natyror të pjellorisë e ripërtëritëse të jetës çka është në përputhje të plotë me vetë motivin e festës.

Shekuj më vonë, dhe pikërisht në vitin 1802 mbi gërmadhat e Ledhes së Madhe ilire që u shndërrua në mansio prej romakëve, u ndërtua Teqeja e Madhe e Bektashinjve ose Teqja e Fakri e Xhefai Babait. Mbiemrin cilësues maxhoritiv “E Madhe”, teqeja në fjalë e trashëgoi nga toponimi fillestar (Ledhja e Madhe), sepse nuk ka asnjë arsye që kjo teqe të quhet e madhe, ajo nuk ka përmasa shumë të mëdha, është e vetme aty dhe nuk është e shoqëruar me teqe të tjera apo teqe më të vogla. Nga historia dimë se me pushtimin osman të territoreve të Ballkanit, nga Lindja vërshuan edhe dhjetra urdhëra fetarë mistiko-sufistë të Islamit heterodoks. Karakteristikë e këtyre sekteve, ku bëjnë pjesë edhe bektashinjtë, ishte qartësisht preferenca për ngritjen e objekteve të tyre të kultit shpesh në vendet ku dikur shkëlqenin me plot madhështi tempujt e ilirëve paganë. Për të përforcuar këtë fakt kujtojmë se ky sekt u ngul edhe në Orakullin (e Dodonës!) e malit Tomorr. Që në lashtësi Homeri e cilësonte malin në fjalë me gojën e Akilit si “fron të Zeusit pellazgjik”. Ngritjen e teqeve bektashiane në vende të shenjta pagane e vëren edhe studiuesi amerikan bashkëkohor S.J. Shaw i cili shkruan: “…Shpesh vendet e praktikave të këtilla (bektashinjve-shën.im) ndërtoheshin në kulte të mëherëshme jomyslimane…… praktikat e adhurimit ndaj tyre (themeluesve të urdhërave) shpesh zhvilloheshin në mënyrë të atillë që diferencat ndërmjet adhurimeve të shenjtëve paganë dhe jomyslimanë nuk kishin ndryshime të mëdha …”.(Hist. Perandorisë Osmane…, Vol.I, fq. 191). Në vazhdim të këtij shpjegimi mund të përmendim edhe një rast tjetër, atë që sot quhet Vendi i Mirë në Krastë. Ky vend, sipas gojëdhanave ka qenë në lashtësi Orakulli i Fatit të Mirë dhe ndodhet përkarshi Rrapit të Mansit, mu në shpatin verior të kodrës së Krastës e në një reliev shumë të thyer. Njerëzia shkojnë ende atje të yshtur nga supersticionet e lashta e luten me qëllim që të ndjellin fatin për lidhje bashkëshortore të djemve apo vajzave të tyre të pamartuar ende. Mirëpo, termi “Vend i Mirë” që mori më pas, është term tipik i vend-adhurimeve që praktikojnë këta urdhëra sufistë, ndonëse aty deri më tash nuk është ndërtuar ndonjë objekt kulti i tyre. Në fakt, poshtë në këmbët e Krastës dhe afër këtij orakulli ka pas ekzistuar një “vend i mirë” që quhej Tyrbja e Shutrit, por nuk dihet se çfarë lidhje mund të ketë pasur midis tyre.

Pra, si përfundim mund të themi se ka shumë gjasa që nën themelet e Teqesë së Madhe të Bektashinjve në Elbasan, vend i cili njihej dikur edhe me emrin Ledhja e Madhe, apo sot me emrin Rrapi i Mansit, të gjenden gjurmët e hershme të Tempullit të Perëndeshës ilire Zana dhe për rrjedhojë aty mund të fshihen gjurmë të vlefshme historike të vazhdimësisë iliro-shqiptare, të kulturës së lashtë të kësaj treve. Mbetet të hulumtohet se kur u vendos data 14 mars për festimin e kësaj dite, pasi festa e Ditës së Verës është shumë më e vjetër se kalendari Gregorian që ne përdorim sot.

Teqja e Madhe (Teqja e Fakri e Xhefai Babait) dhe Rrapi i mansit

Ditë festimesh dhe reflektimesh

Nëntë vjetori i pavarësisë së Kosovës

Shkruan: Prof. Dr. Lisen Bashkurti

Si sot nente vjet me pare, me 18 shkurt 2008 u shpall pavaresia e Kosoves. Kjo date do mbetet perjete ne kujtesen e mbare popullit shqiptare si nje hap tjeter i avancuar, mbas atij te shpalljes se pavaresise te Shqiperise ne nentor 1912, drejt realizimit te projektit te Rilindjes Kombetare Shqiptare.

Dite festimesh...

Ne Kosove, Shqiperi, Maqedoni, Mal te Zi, Presheve, ne mbare diasporen e vjeter dhe emigracionin e ri rreth 15 milione shqiptare sot festojne me legjitimitet dhe krenari per Kosoven e pavarur.

Ne kete dite historike kombetare mirenjohja me e thelle shkon per popullin martir te Kosoves qe per me shume se 100 vjet u perball me regjimin kolonial Serb, pa u dorezuar dhe pa hequr dore asnjehere per arritjen e lirise dhe pavaresise.
Ne menyre te vecante nderimi me i larte shkon per ata qe dhane jeten me pushke e pene, me dije dhe sakrifica sublime. Kujtimi i tyre do ndricoje nder shekuj rrugen e Shqiptareve per aspiratat legjitime Kombetare.

Ne kete dite, mbare Shqiptaret nderojne dhe u shprehin mirenjohje te thelle Aleateve te Medhenj Perendimore, ShBA, NATO, BE per mbeshtetjen maksimale per arritjen e Kosoves se pavarur.

Kjo dite eshte jo vetem mirenjohje per Aleatet e medhenj te lartpermendur, por edhe zotim per nje miqesi te perjeteshme te Kosoves e popullit te saj me ShBA, NATO dhe BE.
Arritjet e Kosoves ne keto nente vjet jane te pamohueshme nga askush brenda dhe jashte saj. Me arritjet e saj te ketyre nente viteve, Kosova deshmon se pavaresia e saj ka qene dhe mbetet plotesisht e merituar. Kosov tregon cdo dite se eshte modeli nje shteti demokratik te sukseshem. Rruga e saj mbetet e pakthyeshme.

Dite reflektimesh...

17 shkurti eshte edhe dite reflektimesh serioze per Kosoven dhe Shtetin e saj. Natyrisht ne dite festash nuk ka vend per analiza te thella. Por, padyshim ka vend per refleksione serioze qe pervjetoret e ardhshem ta gjejne Kosoven me te realizuar dhe popullin e saj me te lumtur.
1.Te ruhet uniteti politik
Uniteti politik ka qene guri i themelit ne keshtjellen e Kosoves se pavarur. Ky gure themeltare lypet te ruhet i pacenuar me cdo cmim dhe sakrifice. Uniteti nuk ruhet pa dedikimin e te gjithe aktoreve dhe faktoreve te shoqerise Kosovare. Uniteti nuk ruhet me protagonizma dhe diferencime. Uniteti ruhet me gjitheperfshirje, me respekt per kontributin e te gjitheve, me tolerance, mirekuptim dhe perkushtim per qytetaret e Kosoves dhe per Aleatet e tyre kudo ne bote.
2. Te ruhet kohezioni social
Kosova perbehet nga nje shoqeri demokratike dhe multietnike. Kjo shoqeri ka nevoje te investohet vazhdimisht per ruajtjen e kohezionit te saj social dhe multietnik. Kohezioni social dhe multietnik eshte deshmuar i suksesshem deri tani. Por, kjo arritje madhore kercenohet nga projekte te rrezikshme sic eshte asociacioni i komunave me shumice Serbe. Ky kercenim lypet te menjanohet me durim dhe mencuri, me profesionalitet dhe diplomaci.
3. Te arrihet zhvillim i qendrueshem ekonomik
Kosova, pavaresia, uniteti politik dhe kohezioni social e multietnik i saj kane nevoje per arritjen e nje zhvillimi te qendrueshem ekonomik. Kjo sfide eshte serioze ne nje kohe dhe mjedis krizash ekonomiko-financiare ne mbare eurozonen ku ben pjese edhe ekonomia Kosovare. Kosova ka nevoje per me shume ekonomi dhe me pak politike.
4. Te forcohet shteti ligjor
Themelet e Kosoves se pavarur ngrihen mbi shtetin ligjor, qeverine e vogel, lirine dhe te drejtat e njeriut dhe ekonomine e tregut te lire. Keto baza juridike kerkojne respekt per kushtetuten dhe ligjin, per forcimin e institucioneve demokratike, per rritjen e kapaciteteve administrative ligje-zbatuese dhe me prioritet forcimin e pavaresise, integritetit dhe profesionalitetit te sistemit te drejtesise.
5. Politike te jashtme dhe diplomaci me efikatese
Kosova e pavarur eshte njohur nga tre Fuqi te Medha dhe 110 shtete antare te OKB. Gjithashtu, Kosova ka progresuar ne politiken me fqinjet, ka hedhur hapa te mencur ne rrugen e normalizimit te marredhenieve me Serbine, ka shenuar perparime drejt integrimit rajonal dhe Europian.
Por, gjithsesi hyrja e Kosoves plotesisht ne sistemin dhe ne marredheniet nderkombetare ngelet nje sfide e veshtire afatgjate. Perballja me kete sfide lype nje politike te jashtme te bazuar ne nje strategji me te qarte dhe afatgjate, kerkon prioritete me te percaktuara dhe ne dinamike, nje diplomaci me proaktive dhe profesionale.

Epilogu
Si sot nëntë vjet më parë Kosova u shpall shtet i pavarur dhe sovran, demokratik dhe multietnik. Arritjet e deritanishme e bëjne Kosovën projekt të suksesshëm, në një rrugë të drejtë e të parikthyeshme.

.