Toponimia vendëse

STRUGA DHE VENDBANIMET E SAJ

Shkruan Prof. Xhemi Hajredini

Strugë, 27 shtator 2019

Xhemi Hajredini

Studimi i toponimisë, një fushë aspak e lehtë. Që t’i emërtosh vendet, qytetet, fshatrat, lumenjtë, malet, luginat etj., duhet ta njohësh aspektin historik, argumentet e popullatës vendëse, të folmet e vendbanimeve dhe sigurisht njohjen dhe zbatimin e rregullave të drejtshkrimit të shqipes standarde. Sadoqë dikujt mund t’i duken rregullat shumë të ngurta por pa rregulla situata mund të koklavitet edhe më shumë.

Çështjen e emërtimeve të vendbanimeve në rrethin e Strugës e kemi biseduar këto ditë me disa miq që merren me shkrime e që herë-herë tregohen të lëkundur dhe të pavendosur nëse një emër vendi shkruhet në këtë trajtë apo në një trajtë tjetër. Është kjo trajta e rregullt për këtë emër katundi apo jo?!

Nuk dua të tregohem guximmadh dhe të trajtojë gjithçka, me të gjitha hollësirat. Po marr në shqyrtim vetëm emërtimet e vendbanimeve të qytetit të Strugës. Si duhet t’i shqiptojmë dhe t’i shkruajmë ato?

Fjala “strugë” sipas fjalorit të gjuhës shqipe do të thotë mbulesë e leshtë që hidhej krahëve si rrobë ose që përdorej si shtrojë. Shpjegimi tjetër e përshkruan si vend me ujë; vend i ulët, si gropë, që mban ujë edhe gjatë verës, vijë uji. Në shkrime të ndryshme e kemi hasur se emërtimi strugë vjen nga fjala shtrungë, shteg i ngushtë afër derës së vathës ku kalojnë dhentë a dhitë kur i mjelim; vend i rrethuar brenda vathës për bagëtitë që do të milen; vathë, i futi dhentë në shtrungë. Shtrungë (shtrunga) është gjithashtu shteg për të kthyer ujin në arë, vedër, mjelcë. Sa e bukur fjala mjelcë, enë ku mjelim bagëtinë.

Por sipas disa miqëve që etimologjinë e fjalës e kanë pasion, thuhet se fjala strugë vjen nga “STRUG", G:K jep "STRUK". "STRUK" është një qytetërim i hershëm i mbledhur brenda mureve. Në rastin konkret bëhet fjalë për një vendbanim të rrafshët, në breg të lumit e liqenit. Vendbanim i strukt/strukët - vendbanim i mbledhur.

          Le të fillojmë me emërtimet e vendbanimeve sipas rregullave të drejtshkrimit:

       1.   Strugë – emër i gjinisë femërore, në trajtën e shquar Struga. Banorët e qytetit të Strugës quhen: strugan,ë; strugane. Psh. Unë jam strugan. Ju strugane jeni? Po, të gjithë struganë jemi.

(Struga - Foto nga Amer Demishi)

2.   Vreshtat – lagje e qytetit të Strugës. Siç e dimë fjala vresht është e gjinisë mashkullore, vresht,i por në shumës bën vreshta(t). Emërtimi i është vënë nga banorët e lagjes dhe qytetit pasi që më parë ky vend ka qenë i mbushur plot me vreshta. Pra fjala vresht është emër i dygjinishëm, në njëjës emër i gjinisë mashkullore e në shumës gj. femërore, vreshta (t). Vresht,i; vreshtar,e, vreshtarë, vreshta,t.

3.  Ladorisht – emër i gjinisë mashkullore, në trajtën e shquar Ladorishti. Banorët e këtij fshati quhen ladorishtar, ladorishtare (ladorishtarë).

4.   Labunisht – Labunishti (m.)

Emërtimin e saktë për Labunishtin o nuk duan ta mësojnë o ashtu u do qejfi. Është emër i gjinisë mashkullore dhe në trajtën e shquar bën Labunishti. Toponimet janë përmendore të kujtesës njerzore. Baza e fjalës/emrit Labunisht është lab,i. (m.) Pse, qysh, tek në ndonjë rast tjetër. Vendësit quhen labunishtarë (labunishtar, e). Jo Llabunishta, Llabunishtës po Labunisht, Labunishtit, nga Labunishti etj. Ashtu sikur toponimi Ladorisht,i.

5. Veleshtë – emër i gjinisë femërore, në trajtën e shquar Veleshta. Veleshtar, veleshtare, veleshtarë.

6.   Ermëz,i është emërtimi i vjetër i fshatit Mali Vllaj. Mali Vllaj – Mali Vllaji. Si Ermëzi ashtu edhe Mali Vllaji janë emra të gjinisë mashkullore.

7.  Teferiç – gj. mashkullore, në trajtën e shquar Teferiçi. Fshat apo lagje e Strugës.

8.   Një fshat i moçëm i Strugës është Toska. Aktualisht pa banorë. Toponimi Toska është emërtim nga trajta e pashquar Tosk. Tosk/ë, a.

9.   Fierishtë (vend me fier) – emër i gjinisë femërore, trajta e shquar Fierishta. Fierishta ndodhet mes Ladorishtit dhe Frëngovës.  

10. Frëngovë, emër i gjinisë femërore, në trajtën e shquar Frëngova. Frëngovar,e. Frëngovarët janë punëtorë të vyer.

Le t’i përmendim shkurt, disa vendbanime më të vogla, në trajtën e shquar dhe të pashquar.

11.     Pohum – Pohumi (m.)

12.     Drenok – Drenoku (m.)

13.     Lukovë – Lukova (f.)

14.     Modriç – Modriçi (m.) Fshat pa banorë.

15.     Shum – Shumi (m.)

16.     Zagraçan – Zagraçani (m.)

Për më shumë rreth vendbanimeve Shum dhe Zagraçan, etimologjisë së emrave të këtyre dy vendbanimeve të Komunës së Strugës, lexoni veprën e Islam Baftiarit.

17.     Jablanicë – Jablanica (f.)

18.     Bezovë – Bezova (f.)

19.     Bixhovë – Bixhova (f.)

20.     Bogovicë – Bogovica (f.) Bogovica është një fshat malor.

21.     Borovec – Boroveci (m,)

22.     Bërçevë – Bërçeva (f.)

23.     Vishnjë – Vishnja (f.) Fshati Vishnjë... Vishnja është një fshat...

24.     Piskupshtinë – Piskupshtina (f.)

25.     Nerez – Nerezi (m.)

26.     Lakavicë – Lakavica (f.) Fshat pa banorë.

27.     Vranisht – Vranishti (f.) Në version zyrtar është Vranishtë, a.

28.     Draslajcë – Draslajca (f.)

29.     Zbazhd – Zbazhdi (m.)

30.  Kalisht – Kalishti (m.) Është emër i gjinisë mashkullore, ashtu sikur Bilisht, Bilishti. Kalisht, kalishtar,e. Në të gjitha dokumentet e gjetura deri më tani, emërtimi korrekt i këtij katundi është Kalisht,i.

31.      Lozhan – Lozhani (m.)

32.      Misleshovë – Misleshova (f.)

33.  Morovishtë/Moroishtë – Morivishta (f.) Siç e shikoni emërtimi i këtij vendbanimi është i dyllojshëm dhe na shfaqet në të dyja trajtat si Mosrovishtë ashtu edhe Moroishtë. Për mendimin tim duhet të mbetet vetëm versioni i parë Morovishtë – Morovishta.

34.      Selcë – Selca (f.)

35.      Burinec – Burineci (m.)

36.      Tashmarunishtë – Tashmarunishta (f.)

37.      Prisovjan – Prisovjani (m.)

38.      Globoçicë – Globoçica (f.)

39.      Radozhdë – Radozhda (f.)

40.      Dobovjan – Dobovjani (m.)

41.      Oktis – Oktisi (m.)

42.      Novoselë – Novosela (f.) Popullsia vendëse e shqipton Novosellë,a.

43.      Zhepin – Zhepin (m.)

44.   Tatesh, i (m.) Në rrethin e Strugës kemi dy vendbanime me emrin Tatesh. Njëri është Tatesh i Epërm(m.) e tjetri Tatesh i Poshtëm(m.). Vendësit e të dy vendbanimeve quhen tatesharë (tateshar,e).

45.      Ngjashëm e kemi edhe rastin me dy vendbanimet të tjera që emrin bazë e kanë Belicë, a (f.). Belica e Poshtme(f.) dhe Belica e Epërme(f.). Belicarët janë të përzier, toskë e gegë si kokrrat në një shegë. 

46.      Dollogozhdë – Dollogozhda (f.)

47.    Koroshisht – Koroshishti (m.) E di se tek emërtimi i këtij fshati do të ketë hamendje, ashtu sikur për Kalishtin, Podgorcin, Livadhinë apo edhe për emërtimin e f.Vranisht(i). Për mendimin tim, Koroshisht (i) – është emërvend i gjinisë mashkullore. 

48.  Livadh/i (m.) – Livadhia (f.). Ky toponim duhet të trajtohet më hollësisht. Vendësit i thonë dhe e shkruajnë Livadhi, a. Drejtshkrimi sikur nuk e gjen veten mirë në këtë toponim. Ashtu siç theksova edhe më sipër se aspekti historik luan një rol të rëndësishëm. Duhet të respektohet qëndrimi dhe gjuha e vendësve.

49.  Mislodezhdë – Mislodezhda (f.) Haset edhe trajta me ll, Misllodezhdë, a. Duhet me l.

50.  Podgorc – Podgorci (m). Edhe për këtë emërtim do të ketë mospajtim dhe kundërshtim. E mbështesin versionin e dytë, Podgorcë, a (f.). Ndoshta duhet të konsultohen institucionet përkatëse me dokumente historike. Podgorc - Podgorci si Pogradec – Pogradeci.  

51.  Qafë Thanë –  Qafë Thana (f.), pika kufitare (doganore) mes Shqipërisë dhe Maqedonisë se Veriut, 15 km larg qytetit të Strugës.

Uroj të kem dhënë një ndihmesë për të gjithë ata që shkruajnë, për personat publikë, për mësimdhënësit dhe të gjithë të interesuarit mbi emërtimet korrekte të vendbanimeve të rrethit të Strugës. Sigurisht që jam i hapur për të pranuar sugjerime dhe argumente të tjera që mund të vërtetojnë një version ndryshe nga ç’e kam thënë më sipër.  

Le të mos lejojmë që emrat e vendbanimeve, sidomos ato të gurrës së moçme, t’i shkruajmë gabim e aq më shumë të imitojmë të tjerët kur i kemi trajtat tona të drejta.

Të zotërosh një gjuhë të huaj është pasuri e vërtetë

Dita Evropiane e Gjuhëve

Strugë, 26 shtator 2019

Përgatiti Xhemi Hajredini - Drejtues i faqes "Gjuha shqipe pa gabime" 

Sot është 18 vjetori i Ditës Evropiane të Gjuhëve.

Që nga viti 2001 Këshilli i Evropës në bashkëpunim me Komisionin Evropian e shpallën 26 shtatorin si një festë të gjuhëve me qëllim të respektimit të diversitetit kulturor dhe gjuhësor si dhe nxitjen e mësimit të gjuhëve të huaja nga secili dhe kudo.

Më shumë se kurrë gjuha dhe komunikimi përfaqësojnë aspekte qendrore të shoqërisë sonë. Mësimi i gjuhës ofron një mënyrë për të hapur mendjet tona ndaj perspektivave dhe kulturave të reja. Dita Evropiane e Gjuhëve është një mundësi për të festuar pasurinë gjuhësore që përfaqësohet nga 47 shtetet anëtare të Këshillit të Evropës.

Kjo festë e gjuhëve është një kujtesë për përfitimet e shumta nga të mësuarit e gjuhëve, për zhvillimin e mëtejshëm të kompetencave njohëse e rrëzimin e barrierave kulturore. Kjo festë u hap derën miqësive të reja dhe mundësive profesionale.

Një nga objektivat e përgjithshme të Ditës Evropiane të Gjuhëve është të inkurajojë të nxënit gjatë gjithë jetës, brenda dhe jashtë shkollës, për studime, nevoja profesionale, udhëtime për kënaqësi, shkëmbime miqësish etj.

Ne duhet të jemi të hapur me të tjerët, ta ushqejmë tolerancën dhe ta refuzojmë gjuhën e urrejtjes. Rruga drejt vlerave nënkupton edhe njohjen e më shumë se dy gjuhëve të huaja (së paku gjysma e popullsisë botërore janë dygjuhësh ose shumëgjuhësh). Çdo zë, pa marrë parasysh se në ç’gjuhë thuhet, duhet të respektohet. Këto janë vlerat e Këshillit të Evropës, organizata më e vjetër ndërqeveritare në kontinent, e cila feston 70 vjetorin e saj këtë vit.

Dygjuhësia dhe shumëgjuhësia sjellin avantazhe ekonomike si për shembull punët gjenden më lehtësisht nga ata që flasin gjuhë të huaja, kompanitë shumëgjuhëshe janë faktor konkurrues më të mirë se ato njëgjuhëshe.

Gjuhët janë të lidhura me njëra-tjetrën si anëtarët e një familjeje.

Si rezultat i fluksit të emigrantëve dhe refugjatëve, Evropa është bërë gjerësisht shumëgjuhëshe. Vetëm në Londër fliten rreth 300 gjuhë. 

Aktualisht në botë ka rreth 7000 gjuhë të folura nga 7.7 miliardë njerëz. Në Evropë, ndërkaq, ka 225 gjuhë, afërsisht 3% e totalit botëror.

Por kujdes me gjuhët e huaja pa mësuar bukur gjuhën amtare!

Filip Shiroka ka thënë: “Ne kurrë nuk kemi të drejtë të quhemi komb i qytetëruar, sado të mësojmë gjuhë të huaja, sepse kombi nuk qyteterohet me mësimin e gjuhëve të huaja, por me mësimin e gjuhës së vet."

“Gjuha është pasqyra më e qartë e një kombi dhe e kulturës se tij"- Eqerem Çabej.

Ne duhet të jemi të lumtur sepse gjuha shqipe ka pasuri fjalësh, plot jetë e gjallëri, thotë Fishta, e nëpërmjet saj mund të përkthehen veprat e çdo kombi dhe të çdo kohe.

“Komunikimi duhet të jetë në themelin e arsimit gjuhësor.” 

“Të dish dhe të zotërosh një gjuhë të huaj është një pasuri e vërtetë.”  

Gjuha është e lidhur me komunikimin, ajo nuk është thjesht një ushtrim gramatikor, fjalor ose fjalim, por një grumbull mjeshtërish të njeriut, dëshira dhe motivacioni për të biseduar.

Këshilli i Europës shpreson se Dita Evropiane e Gjuhëve do të shënohet si nga autoritetet kombëtare në shtetet përkatëse ashtu edhe mes politikëbërësve (për

shembull masa të veçanta dhe diskutime mbi çështjet e politikave gjuhësore);

mes publikut të gjerë (rritje të ndërgjegjësimit për objektivat e përgjithshme të ditës, duke përfshirë rëndësinë e të nxënit gjatë gjithë jetës, që mund të fillosh të mësosh në çdo moshë, në mjedise shkollore, punë etj.); mes sektorit vullnetar (aksione të veçanta nga OJF, shoqata, kompani etj).

Një pjesë e informatave zyrtare janë marrë nga web faqja: 

https://www.coe.int/fr/web/portal/26-september-european-day-of-languages

Poezi... Me urtësi...

Me urtësi

Xhemi Hajredini

Kur dikujt i kullot hunda lart,

kur prishet mendsh e flet përçart,

kur turiderri të përmbyt me llafe,

ty një lëmsh të ngatërrohet për qafe.

Kur duhet duruar një bjerraditës,

që i kris mendja gjatë tërë ditës,

mos iu turr me vrull e furi,

merre shtruar, me takt e urtësi!

Kur diku s’ka mirënjohje e vlerësim,

mos humb kohë me pleqërim!

Me diplomaci e qetësi, ndërro faqe,

me të gjithë s’mund të lidhësh paqe.

Largohu diku tjetër për t’u sprovuar,

në një vend të gjithë, s’është e shkruar.

Nga të hardallosurit gjë mos prit,

ec rrugës drejt dhe shndrit!

Diku çmohet mendja, diku babëzia,

diku plandos skamja, diku pangopësia,

ti ndërro vend e kënd, me diplomaci,

gjithsecili në shtrofkën e tij.

© Xhemi Hajredini

Strugë, shtator 2019

Gjuha shqipe “linguam illiricam”…

Leibniz: "Gjuha e shqiptarëve, e njohur si Linguam Illiricam… mendoj se është e denjë  të studiohet"

16 shtator 2019

Enciklopedisti dhe filozofi gjerman nuk shprehu interes vetëm për gjuhën shqipe, sikurse njihet Lajbnici, por edhe për shqiptarët si popull dhe trevat e tyre.

Interesi për gjuhën shqipe

Në disa letra në periudhën 1704-1715 Gotfrid Vilhelm Leibniz (Lajbnici), ka shprehur disa mendime rreth diakronisë së gjuhës shqipe. Me shënimet e tij për prejardhjen e gjuhës shqipe, për përkimet dhe marrëdhëniet e saj me gjuhë të tjera indoeuropiane dhe njëkohësisht për mëvetësinë e saj nga gjuhët sllave apo greqishtja, ai nxiti në radhët e studiuesve debatin shkencor për origjinën e gjuhës shqipe dhe vendin e saj në familjen e gjuhëve indoeuropiane. Po ashtu, ai është edhe nismëtari i tezës së origjinës ilire të gjuhës shqipe.

Populli dhe trevat e shqiptarëve

I pajisur me dije të mëdha enciklopedike shënimet për shqiptarët dhe trojet e tyre gjenden që në shkrimet relativisht të hershme të Lajbnicit. Por më pas shqiptarët do të zënë vend në shkrimet e tij politike me një synim të caktuar. Fjala është për Perandorinë Osmane dhe parandalimin e rrezikut prej turqve për Evropën dhe për mundësinë e përfshirjes së popullsive të krishtera, ndër të tjera edhe të shqiptarëve të krishterë, në luftë kundër Portës së Lartë. Pas këtij shkrimi në vitin 1672, ai merret më intensivisht me shqiptarët, gjatë një qëndrimi në Vjenë, në periudhën 1688-1689.

Mendimet mbi shqipen, Lajbnici i shprehu në letërkëmbimet e tij (1705 – 1715) me shkencëtarë, studiues e intelektualë të kohës – gjithsej 5 letra mbi shqipen (FESH). Ja si shkruante Lajbnic – ndër të parët, në mos i pari albanolog që e renditi shqipen në hartën e botës së studimieve gjuhësore:

“Sa për gjuhën e shqiptarëve, e njohur si Linguam Illiricam…mendoj se është e denjë të studiohet….Të dhënat që kam tregojnë se shqipja përmban shumë latinisht dhe pak gjermanisht. Dhe ky është mendimi im mbi disa fjalë shqipe: ‘hundë’ nga keltishtja e vjetër ka dhënë gjermanishten ‘wen’ – ‘qen’, kafshë që karakterizohet nga përdorimi i hundës ‘nose’ – ‘nuhatje’. Fjala ‘gjueti’, anglisht “hint” – ‘gjurmë’ – ‘shenjë’; gjermanisht ‘spuhr’, nga ‘kunde’ – ‘dije, njohje’. Fjala ‘krah’ lidhet me ‘krezzen, crabbe’ – ‘gaforre’ nga rrjedhin kthetër, zvarrë, rrafsh, zero. ‘Gaforrja’ mund të ketë lidhje edhe me ‘furkën, pirunin’. Fjala ‘burrë’ mund të jetë e lidhur me ‘brautigam’ ‘dhëndër’. Ndërsa fjalët shqipe për numrat nuk kanë asgjë që mund të rrjedhin nga gjuhët fqinje, por, duke ditur shumë gjuhë të tjera, studiuesi mund të jetë në gjendje të kuptojë shumë fjalë të shqipes; fjala ‘det’ nga Delt, dmth Thalassa, Thellësi, Perendia e Detit në mitologjinë greke. Është e qartë se reliket e ilirishtes janë ruajtur në gjuhët moderne, veçanërisht në atë të shqiptarëve”, – shkruan Leibniz, në “Opera Philologica”, përkthyer nga frengjishtja në anglisht, nga Robert Elsie.

Vlera e ideve të Lajbnicit qëndron edhe në faktin se, si shkencëtar serioz, ai tërhoqi vemendjen e shkencëtarëve të tjerë për t’u marë me studime në fushë të shqipes. Ky interesim i Lajbnicit mund të shpjegojë ndoshta edhe arsyen pse albanologjia ka tërhequr vazhdimisht shkencëtarë, gjuhëtarë e filologë ndër më të shquarit gjermanë e nga bota. Lajbnic shkroi kryesisht frëngjisht e latinisht, më pak në gjermanisht.

Shumica e shkrimeve të tij ndodhen ende të pa botuara dhe janë marrë në mbrojtje nga UNESKO. Në vitin 1985, qeveria gjermane krijoi çmimin “Leibniz”, duke ofruar një shpërblim vjetor prej 1 milionë e 550 mijë euro për rezultate praktike dhe 770 mijë euro për ato teorike në shkencë. Ky është çmimi më i lartë në botë, për arritjet shkencore.

Marrë nga Mekuli Press

Për blogun, përgatiti Xhemi Hajredini - adm. i grupit "Gjuha shqipe pa gabime"