Një
ABC për të gjithë shqiptarët
Përgatitur
nga administratorët e grupit "Gjuha Shqipe pa gabime"
Thirrja e Fan Nolit: "Një ABC për të gjithë
shqiptarët!"
Një kongres për të zgjidhur çështjen e alfabetit
të përbashkët të shqipes e mori klubi "Bashkimi" i Manastirit në
gushtin e vitit 1908. Ai vendosi që të mblidhej një kongres që t`ia jepnin
"mbarim kësaj së madhe nevojë për bashkimin e shqiptarëve në një ABC.
Thirrja e Kongresit të Manastirit u mirëprit nga
forcat atdhetare shqiptare si një ngjarje me rëndësi në fushën e
kulturës kombëtare të popullit shqiptar, por edhe si ngjarje me rëndësi të
madhe politike.
Shumë letra dhe telegrame morën organizatorët e Kongresit, ku falënderonin për
një nismë të tillë, por shprehnin edhe mendimet e tyre për problemet që do të
diskutoheshin, që ky forum të merrej edhe me çështje të tjera që ishin shumë të
ngutshme për t`u zgjidhur. Kështu pretendimet ndaj Kongresit të Manastirit, me
kalimin e kohës, po rriteshin, duke kaluar nga kërkesa kulturore në kërkesa
politike.
Kongresi i Manastirit i filloi punimet më 14 nëntor 1908 dhe vazhdoi deri më 22
nëntor të po atij viti. Përbërja e delegatëve ishte heterogjene, pasi krahas
personaliteteve të njohura në fushën e kulturës, ishin ftuar edhe patriotë dhe
aktivistë të lëvizjes sonë kombëtare. Morën pjesë 50 delegatë: 32 me të drejtë
vote dhe 18 pa të drejtë vote. Kongresi zgjodhi drejtuesit e tij prej gjashtë
vetësh: Mithat Frashëri, kryetar i Kongresit të Manastirit, Luigj Gurakuqi e
Gjergj Qiriazi nënkryetarë, Hilë Mosi, Thomas Avrami dhe Nyzhet Vrioni
sekretarë. Duke qenë se Mithat Frashëri erdhi më vonë, për atë kohë që mungoi,
e drejtoi veprimtarinë Gjergj Qiriazi. Ardhjen e M. Frashërit e përshëndeti
sekretari i Kongresit Hilë Mosi, i cili vlerësoi edhe Frashërin, që ka nxjerrë
burra të tillë të vlefshëm. M. Frashëri iu përgjegj, "duke rrëfyer
shërbimet që i ka bërë Shkodra gjuhës shqipe dhe vlerën që kanë shkodranët se me
një kohë kur gjuha jonë është e ndaluar dhe kërkund gjetkë s`këndohesh shqip,
në Shkoder shqipja punohesh dhe përdoresh prej një shumice të madhe ".
Dy ditët e para të Kongresit shërbyen për t`u njohur kërkesat e delegatëve dhe
me propozimet e tyre, çka lejoi që të gjendej një emërues i përbashkët për
shumë çështje për të cilat ishte mbledhur Kongresi. Gjithashtu u shfaqën
mendime se në cilin alfabet duhej mbështetur, çfarë parimi të zbatohej: një
tingull-një shkronjë, siç e zbatonin në alfabetet e tyre ai i Stambollit dhe i
Agimit, apo të pranoheshin edhe dyshkronjëshat, siç i kishte shoqëria
"Bashkimi". Pra vëmendja e kongresistëve u përqendrua në tri
alfabetet e përmendura më sipër.
Për ta zgjidhur problemin e alfabetit të shqipes, në ditën e tretë të
Kongresit, u zgjodh një komision i përbërë prej 11 vetëve: Gjergj Fishta
kryetar, Mithat Frashëri nënkryetar, Luigj Gurakuqi sekretar dhe N. Mjeda, G.
Cilka, Dh. Buda, B. Topolli, S. Peci, Gj. Qiriazi, Sh. Kolonja dhe N. Vrioni
anëtarë. Raporti i shkronjave të ngjashme në mes të tri alfabeteve ishte i
tillë: 36/12 alfabeti i Stambollit dhe i Agimit; 36/20 i Stambollit dhe i
Bashkimit; 36/20 i Agimit dhe i Bashkimit. Shkronja të përbashkëta ishin 19.
Në rrethana të tilla, ashtu siç propozonte L. Gurakuqi, për t`i mos qarë zemra
askujt, u vendos që të hartohej një alfabet i ri. Puna u përqendrua në
zgjedhjen e shkronjave, pasi dy çështje ishin pranuar me kohë: mbështetja në
alfabetin latin dhe se alfabeti ynë duhet t`i kishte 36 shkronja. Pas
diskutimesh dhe debatesh për njërin ose tjetrin variant u pëlqye që të
merreshin dy alfabete "abc-ja e Stambollit dhe me të bashkë edhe një abc
të thjeshtë latine që të mësohen e të përdoren bashkërisht në mes të
shqiptarëve." Miratimi i dy alfabeteve nuk i shqetësoi delegatët. Ata e
konsideruan këtë zgjidhje një fitore të madhe që arriti t`i bashkonte
shqiptarët dhe kështu t`u japë një shtysë të fuqishme gjuhës dhe shkollës
shqipe. Dhe gëzimin e tyre e shprehnin në diskutimet që bënë.
"Lirija" e Selanikut shkruante: "Dom Ndre Mjeda me urtësi të
madhe foli dhe tregoi se shqiptarët qenkan të zotët që edhe të bashkohen dhe të
punojnë së bashku sikundër q`i rrëfen kjo mbledhje e Manastirit".
Komisioni arriti të zbatonte ndryshimet: alfabetit të Stambollit iu bënë pesë
ndryshime, duke ndryshuar pak fizionominë e tij, mbasi rriti numrin e
shkronjave latine, por duke ruajtur parimin një tingull një shkronjë, ndërsa
alfabeti tjetër pranonte edhe dyshkronjëshat. Alfabeti me bazë latine kishte
këtë strukturë: 25 shkronja të thjeshta latine, dy shkronja me shenja
diakritike (ç dhe ë) 5 dyshkronjësha të ndërtuar me faringalen h (dh, sh, th,
xh, zh) 2 me qiellzoren j (gj e nj) 2 shkronja të dyzuara (ll e rr).
Komisioni, i kryesuar nga atë Gjergj Fishta, arriti ta zgjidhte problemin, i
cili prej kaq e kaq vitesh u end nëpër rrugë e shtigje, shumë herë edhe me
sakrifica të mëdha. Vetë koha, ndër të dy alfabetet zgjodhi atë që kemi sot, i
lehtë dhe i thjeshtë si në të shkruar, ashtu edhe në shtyp. Me të drejtë
shkrimtari ynë i mirënjohur Ismail Kadare, në promovimin e dy veprave të tij
"E bija e Agamemnonit" dhe "Pasardhësit" në Shkup tha:
"Alfabeti i sotëm i shqipes është i mrekullueshëm, i është përshtatur
shumë mirë gjuhës shqipe. Ai i qëndroi kohës, alfabeti i përkryer, i unifikuar,
i bashkuar. Alfabeti i shqipes mbështetur në atë latin ishte rrjedhojë e
kulturës latine".
Arritjet e Kongresit të Manastirit zgjuan interesin dhe vëmendjen e diplomatëve
të huaj, të akredituar në shtetin e Gadishullit Ballkanik. Raportet e tyre
japin mjaft të dhëna për situatën e krijuar në Manastir, ku mbizotëroi
mirëkuptimi në mes të shqiptarëve se cilët ishin elementet që i bashkuan ata.
Për burimin dhe autorët e alfabetit të sotëm ka pasur polemika pas Kongresit të
Manastirit. Në shtypin e paraluftës mbizotëronin kryesisht dy teza: e para,
alfabeti i sotëm është ai i shoqërisë "Bashkimi", i përkrahur nga
ithtarët e tij dhe e dyta, është alfabeti i shoqërisë "Agimi". Por
për këtë çështje duhet të kemi parasysh parimin që u ndoq dhe ngjashmërinë e
shkronjave. Alfabeti ynë ndjek atë parim që zbatoi alfabeti i shoqërisë
"Bashkimi" që një fonemë mund të paraqitej edhe me bashkimin e dy
shkronjave. Në këtë rrafsh alfabeti ynë përkon me atë të "Bashkimit",
por në ngjashmërinë e shkronjave nuk është i njëjtë, pasi ka 11 ndryshime. Edhe
përkrahësit e shoqërisë "Bashkimi" një gjë të tillë e kanë pranuar.
Kështu alfabeti ynë u mbështet në një traditë, pati si orientim disa zgjidhje
të alfabeteve të kohës dhe së fundi u udhëhoq nga parimi i zbatuar në alfabetin
e shoqërisë "Bashkimi", përfaqësuar nga Gjergj Fishta në përqëndrimin
e dyshkronjëshave, që patjetër duhet të ketë luajtur rol vendimtar.
Kongresi i Manastirit ishte rrjedhojë e gjithë përpjekjeve të atdhetarëve tanë
për lëvrimin e gjuhës dhe të shkrimit shqip, i vetë rritjes të ndërgjegjes
kombëtare të popullit shqiptar. Ai qe një faqe e ndritur e kulturës sonë që u
tregoi opinionit vendës dhe evropianë se çështjet e kulturës ishim në gjendje
t`i zgjidhnim vetë, pa pasur nevojën e ndërhyrjes së të tjerëve. Pati të drejtë
Çajupi, kur thoshte: " Alfabeti duhet të zgjidhet prej nesh". Por jo
gjithçka shkoi mirë pas Kongresit të Manastirit. U organizuan mitingje dhe
antimitingje në mbrojtje ose kundër alfabetit të sotëm. Por çdo gjë që vinte në
kundërshtim me atë që miratoi Kongresi i Manastirit ishte e kotë. Turqit e rinj
u përpoqën shumë ta pengonin përfaqësimin e alfabetit latin, por ishte vonë.
Populli shqiptar e mbrojti alfabetin e sotëm, si shkencor, i thjeshtë dhe
praktik. 109 vjet e vërtetuan efikasitetin e tij, duke mbetur kështu sistem i
vetëm shkrimor i shqipes.